1 / 3 / 2012
“Önümüzdeki dönemde ücretlerde yeni oyun alanı, yan haklar olacak”. Bu tespit, dünyanın önde gelen yönetim danişmanlığı şirketlerinden Stanton Chase İnternational ‘ ın başkan yardımcısı Çağrı Alkaya ‘ya ait. Alkaya, son dönemde şirketlerin sunduğu yan haklarda atış olduğunu söylüyor. Ona göre bunun en önemli nedeni, şirketlerin ücretlerde yüksek zamlar yapamamasından kaynaklanıyor. Ücreti artıramayan şirketler, çareyi yan haklar mönülerini zenginlestirmekte buluyor.
BEnefit & Banafit ‘ten ButİK’ ya, Pfizer Mutfak’ tan Aveaçarşı’ya kadar Türkiye ‘nin önde gelen şirketlerinin çalişanlarına sunduğu esnek yan hak paketleri Alkaya ‘ nın tespitini doğruluyor.
Şirketler için esnek yan haklar paketlerinin en önemli avantajı ise diğer uygulamalara göre daha az maliyetli olması. Ayrıca çalışan memnuniyetinde ciddi artış sağlıyorlar. Bu sayede, çalişan memnuniyetinin yüzde 99’a çıktığı şirketler bile bulunuyor.
Araştırmalar da çalışan memnuniyeti artırmasından dolayı esnek yan hakların yükselişte olduğunu gösteriyor. Mercer’ ın son raporuna göre Türkiye’ de esnek yab hak paketi kullanan yerli ve çok uluslu büyük şirketlerin oranı yüzde 5′ e ulaştı.
HAKLAR NEDEN ESNEDİ?
Esnek yab haklar, çalışanların unvanına ve pozisyonuna göre kendilerine sunulan paketten istediği yan hakkı seçmeşi anlamına geliyor. Bu uygulamayla çalışanlar, ihtiyaçlarına göre yab hak paketlerini kendileri oluşturuyor.
Borusan Lojistik ‘ in İK müdürü Tuğba Paşalı, çalışanların gözünde daha rekabetçi olabilmek için daha önce standart olarak verdikleri yan hakları, kişiselleştirip esnettiklerini söylüyor.
Nestle İK Direktörü Zuhal Çivi, çalişanlarin motivasyonlarını yükseltebilmek ve kuruma bağlılıklarını daha fazla artımak için esnek yan haklardan yararlandıklarını anlatıyor.
Uzmanlara göre esnek yan hak uygulamalarının gelişmesinin en önemli nedeni, ekonomik kriz sonrası daralan İK butçeleri. Bütçeler daraldıkça var olan kaynakları optimize etmenin önem kazandığını söyleyen Boyden Türkiye Başkanı Özlem Ergün, “Bu nedenle büyük şirketler, yeteneklerini elde tutmak için kişiselleşen paketler tasarlamaya başladı” diyor.
Towers Watson Genel Müdürü Sylvia DeVoge de Türkiye’ deki büyük şirketlerin yalnızca yüzde 4′ ünün çalışanlarına esnek yan haklar sunduğunu söylüyor. DeVoge, büyük şirketlerin yan haklarını ağırlıklı olarak çalişan motivasyonunu ve bağlılığı artırmak için esnettiğini belirtiyor.
EN ESNEK ŞİRKETLER
Şirketler, çalişanlarına ortalama 10 ila 20 arası esnek yan hak sunuyor. Esnek yan hak menüsü en zengin olan şirketlerin başında işe Nestle, Avea, Turkcell, Astra Zeneca gibi hızlı tüketim, telekomünikasyon ve ilaç şirketleri bulunuyor. Nestle, çalişanlarına 50, Avea 39, Turkcell ise 17 esnek yan hak sunuyor. 3 yıl önce esnek yan haklar uygulamasına başlayan Nestle’ nin İK direktörü Zuhal Çivi, “En çok sağlık sigortası alternatifleriyle ücretli izin gibi yan haklar tercih ediliyor. Çalişanlar, yan haklarını satıp bedelini nakit alabiliyor” diyor.
39 yan hak sunan Avea’ nın Aveaçarşı uygulamasında ise Ikea alışveriş çekinden hobi kursuna, kreş hizmetlerinden diyetisyen ve yakıt kartına kadar farklı seçenekler bulunuyor.
Esnek yan haklar programlarında, genellikle mönünün içeriğini çalışanlar kendileri belirliyor.
Her yıl çalışanlar arasında bir anket yapılıyor ve sonucuna göre yeni dönemde paketin içinde bulunacak yan haklar tespit ediliyor. Mutfak adında esnek yan haklar programı olan Pfizer’ da her yıl nisan ayında gerçekleşen anketin sonuçlarına göre yeni yan haklar belirleniyor. Pfizer Türkiye İK Operasyonalı Müdürü Cem Gürsel Akkaya, “Geçen yıl anket sonuçlarından yola çıkarak esnek yan haklar paketimize, ev dekorasyonu çekiyle sosyal aktivite programlarını dahil ettik diyor.
Netaş Genel Müdür Yardımcisi Ayşe Doğruöz de ilk kez geçen yıl uygulamaya başladıkları esnek yan haklar paketinin içeriğini, anketle belirlediklerini söylüyor. Netaş’ta “BenefitBanafit” adlı pakette, çalışanlar toplam 9 farklı yan hak arasından seçim yapıyor.
SİSTEM NASIL ÇALIŞIYOR?
Esnek yan haklar programlarında şirketler arası uygulamalar farklılaşsa da prensipte sistem çalışanın bireysel seçimine dayanıyor. Sunulan yan haklar, standart ve seçmeli olmak üzere ikiye ayırıyor.
Genelde kanunun belirlediği sınırın altına düşmeyecek şekilde izinlerin tamamı, sağlık sigortası paketindeki ayakta tedavi masrafları, giyim çekleri standart yan haklar arasında yer alıyor. Çalışanlar, istemedikleri yan haklarını satıp nakde çeviriyor veya bir başkasıyla değistiriyor.
Akkaya, “Satıstaki çalisanların yüzde 70’i günlük yemek yardımı tutarlarını değiştirerek buradan arttırdıkları bütçeyi, kendilerine sunulan opsiyonel yan haklarla değerlendirdi” diyor.
Roche ‘ta da çalişanlar yemek yardımlarının yemek yardımlarının bir kısmından,giyim yardımlarının yarısından, yeni yıl çeklerinden vazgeçerek esnek bütçe yaratabiliyor.
Astra Zeneca İK Direktörü Feyza Aysan, “Esnek yan haklar sistemimizde, çalışan belirli bir miktardaki yan hakkından vazgeçip satabilecekleri kısım kadar yeni yan hak satın alabiliyor” diyor ve ekliyor: “Çalışanlarımıza 5 tane standart, yani vazgeçip satabilecekleri, 12 tane de seçmeli yan hak olmak üzere toplam 17 yan hak sunuyoruz”.
Sunulan yan haklar iş grubunun seviyesine göre e farklılık gösterebiliyor. Önerğin Borusan Lojistik’te yönetim ve üzeri seviyedekilere 8, bu kademedekilerin altındakilere 4 yan han sunuluyor. Astra Zaneca’da da yüksek performans gösteren çalişanlara ekstra ayrıcalıklar tanınıyor. Yüksek performanslılar Pırlanta Kulübü’ne dahil ediliyor. Bu kulübün üyelerine pırlantadan uzun hafta sonu tatiline kadar çok özel ayrıcalıklar tanınıyor.
ALIŞVERİŞ ÇEKLERİ POPÜLER
En fazla tercih edilen esnek yan hakların başinda ise alışveriş çekleri, esnek çalışma, BES katkı payları bulunuyor. Avea’dan Turkcell’e Borusan’dan Roche’a hadar İK yöneticilerinnin hemen hepsi, en fazla tercih edilen yan hakların alışveriş çekleriyle BES olduğunu söylüyor. Roche Türkiye İnsan Kaynakları Müdürü Seda Kurttepeli, “Çalışanlar en çok alışveriş kartı ve bireysel emeklilik planına ek katkı payı almak istiyor” diyor.
Avea İK Grubu Kıdemli Direktörü Bahattin Aydın da geçen yıl esnek yan hak paketlerinde en fazla ilgiyi market alışveriş kartının gördüğünü ifade ediyor.
Borusan Lojistik’ten Selma Akman, “Çalışanlarımız tarafından en çok talep edilen yan haklar elektronik, gıda, giyim ve ev konularındaki alışveriş çekleri ve bireysel emeklilik oldu ” diye konuşuyor.
Turkcell’de çalışanların değişen ihtiyaçlarına göre ek menfaat seçimleri farklılaşıyor. Evliliğe hazırlananlar teknoloji mağazası, ev tekstili ya da tatil çekine yönelirken bekarlar, eğitim desteği ya da giyim çeki almayı tercih ediyor.
HRM’in yönetim danışmanlarından Elif Özel de esnek yab hak paketlerinde farklılaşan tercihleri değişen çalışan profiliyle açıklıyor ve ekliyor: éİş hayatının başındaki çalışanların ilgisini, eğitim ve gelişim olanakları çekerken tecrübeli çalışanların ilgisini, performans primleri veya şirket arabası gibi yan haklar çekiyor.”
MEMNUNİYET SAĞLIYOR
Çalışan memnuniyetini ve performansını artırmadan vergi avantajı sağlamaya kadar esnek yan hakların birçok olumlu yanı bulunuyor. DHL Express’de de esnek yan hak programının en önemli katkısı, çalışan memnuniyetini artırmasi olmuş. DHL Express Türkiye İnsan Kaynakları, Kaliteş Satınalma ve İdari İşler Direktörü Ayla Çetinbora, çalışanlara yaptıkları yatırımla insan kalitesini, moral ve motivasyonunu sürekli yüksek tutmayı hedeflediklerini söylüyor. Çetinbora, “Motive çalışanlar, en önemli stratejimiz” diyor.
Yenibiris.com Genel Koordinatörü Burçak Pak Yılmaz da şirketlerin çalışanlarına sunduğu esnek yan hakların, çalışanların yaşam kalitesini yükseltip performanslarına olumlu yansıdığını ifade ediyor. Yılmaz, “Şirketler çalışana secme şansı vererek rekabet üstünlüğü yaratıyor. Ayrıca çalışan bağlılığını artırıp yeteneklı personeli ellerinde tutuyorlar” diyor.
Esnek yan hak paketlerinin bir diğer avantaji da çalışanların farkındalığını artırması. Ayşe Doğruöz, “Çalışanlarımız, kendi ihtiyaç ve tercihlerine göre şekillenen yan hak paketlerini oluşturabiliyor. Böylece çalışanların gözünde yan hakların toplam değer alğısı artıyor” diyor.
Esnek yan hakların bir başka avantaji ise şirkete ve çalışanlara vergi indirimi sağlaması. Çalışanlar, önceden aldıkları nakıt haklarda karşılaştıkları vergi ve benzeri tipteki kesintileri, esnek yan haklar planında sunulan paketlerle en aza indirebiliyor. Böylece harcama miktarlarını daha da artırabiliyor.
BÜTÇEDEKİ PAYI ARTIYOR
Yan haklar için ayrılan bütçeler, şirketten şirkete göre değisiyor. Ancak birçok şirkette yan haklar zaten standart olarak verildiği için ekstra maliyet kalemi oluşturmuyor. Şirketler, genellikle esnek yan haklar paketlerine 4-7 milyon TL arasında bütçe ayırıyor. En falza esnek yan hak sunan şirketlerde bile bu alana yapılan harcamaların tutarı 10 milyon TL’yi geçmiyor.
Pek çok şirket ise esnek yan hak paketleri için ekstra bütçe ayırmadığını belirtiyor. Turkcell Genel Müdür Yardımcısı Meltem Kalender Öztürk, “Esnek yan haklar programımızı bütçemizi artırmadan sağladık” diyor. Astra Zeneca İK Direktörü Feyza Aysan da esnek yan haklar programını sıfır maliyetle gerçeklestirdiklerini belirtiyor.
Çalışanın yıllık ücret paketı içınde yan hakların payı ise simdilik yüzde 20 seviyesinde. Bu payının artmasıyla birlikte yab haklara ayrılan butçelerin de artması bekleniyor. Akçansa’nın İK’ dan sorumlu genel müdür yardımcısı Hakan Timur, “2013 İK bütçemizde çalışan bazında toplam paketimizin yaklaşık 20’lik kısmını yan haklar oluşturuyor” diyor. Pfizer’ da ise çalışan maliyetinin yüzde 21’i esnek yan haklar oluşturuyor.
Borusan Grubu’nda da pozisyona göre değişmekle birlikte çalışan başına yan haklar için 700 ile 3 bin TL arasında para harcanıyor.
İLGİNÇ HAKLAR
Türkiye’ de geçmisi son 6 yıla dayanan esnek yan hak programlar, Avrupa ve ABD’de 20 yıldır aygulanıyor.
Mercer’ın Avrupa’da 12 ülkede yaptığı Esnek Yan Haklar Arastırması 2012’nin sonuçlarına göre firmaların yüzde 60′ ı, esnek yan haklar uygulamasını aktif bir şekilde kullanıyor. Yüzde 30’u ise uygulamaya geçmeyi hedefliyor. Spor salonu üyelikleri, kilo verme programları, yaşam koçluğu hizmetleri ilginç yan haklar arasında. Bazı şirketler pazartesi-perşembe arası 2 saat fazla mesai yapan çalışanlara cuma günü işe gelmeme hakkı tanıyor.
Organik besin üreticisi Clif Bar, toplu taşımayı tercıh eden çalışanlarına para ödülü veriyor. Kayak ve spor malzemeleri firması Burton, kar kalınlığı 60 cm’yi geçtiğinde çalışanları kayak yapabilsin diye toplu izin veriyor. Türkiye’de de esnek yan hak paketleri içinde, faklı eğitimler de var. Avivasa ve Avea’da iş dışı eğitimlerin arasında evcil hayvan kursu da yer alıyor.
Abdi İbrahim’de ise yan haklar arasında peynir gurmeliği, bitki bakımı, şarap tadımı gibi farklı fırsatlar bulunuyor.
Önümüzdeki dönemde ise esnek yan hak uygulamasına geçecek şirket sayısında artış bekleniyor. İK yöneticileri ücret paketleri içindeki sabit gelirlerin azalacağını, buna karşın yan haklar gibi değişken gelirlerinin payının artacağını söylüyor. Tıwers Watson Genel Müdürü Süha Alıcı, “Yan hak uygulamalarında gelecek dönemde öne çıkacak konu başlıkları BES ve esnek yan haklar olacak” diyor. Microsoft, Eczacıbaşı ve PEpsiCo da en kısa zamanda esnek yan hak programına geçmek için çalısma yapıyor.
Capital, Mart 2012